مقدمه:
رودخانه رسوباتی را که با خود حمل می کند، در بسترش یا در زمان طغیان در محدوده بلافصل آن بر جای می گذارد. رسوبات بر جای گذرده شده توسط رودخانه در خشکیها را آبرفت می نامیم.
رودخانه رسوباتی را که با خود حمل می کند، در بسترش یا در زمان طغیان در محدوده بلافصل آن بر جای می گذارد. رسوبات بر جای گذرده شده توسط رودخانه در خشکیها را آبرفت می نامیم. آبرفتهای (خاکهای رودخانه ای) بر جای گذاشته شده در بخشهای مختلف رود از ویژگیهای متفاوتی برخوردارند.
به مواد تشکیل دهنده ی سنگهای رسوبی – آواری (کنگلومرا، برکسیا، ماسه سنگ، سیلت استون، کلای استون) قبل از تحمل دیاژنز گفته می شود، شهرها را بیشتر بروی آبرفتها می سازند، در آبرفت است که می توان چاه فاضلاب حفر کرد در مناطقی که جنس سنگ آبرفتی نباشد، همیشه آن منطقه با مشکل فاضلاب مواجه خواهد بود.
مواد سنگى مازاد عمدتا مرکب از شن و رسوبات رودخانه اى ، که رودى به طور معلق حمل کرده است ، و مجبور به ته نشین ساختن آن شده است پاره اى از حاصلخیز ترین زمینها در جهان مرکب از آبرفت ته نشین شده در دره ها و دلتاهاى رودخانه هاى بزرگ مى باشد
دید کلی:
به این فرایند بعنی فرایند نهشته شدن رسوب توسط رودخانه، آبرفت‌گذاری (alluviation) می‌گویند.
آب جاری با مشارکت برف رود(تکه یخ غلتان در رود)، می‌تواند آبرفت نهشته کند. ولی نهشته شدن برف و یخ به تنهایی، آبرفت محسوب نمی‌شود.
آب رودخانه به طور ادامه دار، از منشا خود تکه‌های جامدی از سنگ و صخره و گل و لای را برداشته (شویانده) و در تمام طول مسیر خود رها می‌کند. جایی که جریان آب تند تر باشد، تکه‌های جامد بیشتری برداشته می‌شوند تا اینکه رها شوند، و همچنین جایی که جریان آب کند تر باشد، تکه‌های جامد بیشتری رها می‌شوند تا اینکه برداشته شوند. محلی که میزان بیشتری از مواد حمل شده توسط رود رها شوند، مسیل یا محل آبرفت می‌گویند و به آن مواد، آبرفت می‌گویند.
اگر چه رودهای کوچک نیز رسوبات و مواد ته نشین ایجاد می‌کنند، ولی در مسیل‌ها و دلتا‌های رودخانه‌های بزرگ و پرآب است که میزان قابل توجهی (از لحاظ علم زمین شناسی) از رسوبات و مواد ته نشین شده یافت می‌شود.
میزان موادی که رودخانه‌های بزرگ حمل می‌کنند، بسیار زیاد است. بسیاری از رودخانه‌ها توسط رنگی که مواد حمل شونده توسط آب رودخانه، به آب آن رود می‌دهند شناخته می‌شوند، مثلاً رودخانه هوانگ هه در چین از لحاظ ادبی به معنی رودخانه زرد رنگ است و همچنین رودخانه میسوری در آمریکا، به گِل آلود بزرگ مشهور است. این گونه برآورد می‌شود که رودخانه میسیسیپی در آمریکا، سالانه ۴۰۶ میلیون تن، و رودخانه هوانگ هه، سالانه ۷۹۶ میلیون تن رسوبات به دریا حمل می‌کنند.
گاهی اوقات، آبرفتها حاوی سنگهای معدنی با ارزش مانند طلا و پلاتنیوم و همچنین جواهر آلات هستند. به محل تمرکز این نوع آبرفتها، در اصطلاح انگلیسی Placer Deposit، به معنی محل ته نشینی طلا و جواهرات می‌گویند.
در طول تاریخ، بسیاری از آبگیرهای کم عمق که پر از مواد آبرفتی شده‌اند، که این امر باعث به وجود آمدن زمین‌های بسیار حاصلخیزی شده است(خاک آبرفتی، معمولاً حاصلخیز است). مثلاً گل و لایی که سالانه توسط رودخانه نیل در مصر ته نشین می‌شود، این امکان را برای مصری‌ها به وجود آورده‌است که آنها از چهار هزار سال پیش، محصولات خود را بدون کمک از هیچ گونه کود مصنوعی پرورش دهند.
شکل ظاهری یک رود اغلب معرف شرایط زمین شناسی مسیر گذر آن است، علاوه بر آن نشانه‌هایی از جنس مواد را نیز با خود دارد. بطور کلی ، جریان رودها ، حتی در مسیرهای مستقیم نیز کم و بیش حالتی خمیده (مئاندری) دارد. توسعه مئاندرها وابسته به میزان فرسایش‌پذیری زمین و سرعت رود است. مسیرهای کاملا مستقیم جریان رود معمولا در امتداد مناطق ضعیف موجود در سنگ ایجاد شده و یا ممکن است بطور مصنوعی ایجاد شده باشد. مسیرهای شاخه شاخه در محل رسیدن رود پر آب فصلی ، که ذرات درشتی را با خود حمل می‌کند، به دشت هموار و کم شیب‌تر یا در محل ذوب یخچالها دیده می‌شوند. رسوبات این بخش از مسیر رود معمولا مخلوطی از شن و ماسه است.
در مناطق دارای آب و هوای خشک مثل بخشهایی از ایران مسیر رودها بیشتر غیرمستقیم و شکسته یا درهم‌بافته است. جریان آب در بیشتر این رودها در فصولی از سال کاهش قابل توجهی یافته، یا کاملا قطع می‌شود. در نواحی نیمه کوهستانی نیمه‌خشک ، آب جاری شده از کوهها ، دره‌ها را گاه تا عمق چندصد متر ، از رسوبات آبرفتی پر می‌کند. در این نقاط سرعت زیاد آب در زمان طغیانهای فصلی بخشی از آبرفتها را با خود حمل می‌کند و در رسیدن به شیب کمتر مخروط افکنه‌هایی را بر جای می‌گذارد. در جاهایی که رودها به هم نزدیک‌اند، مخروط افکنه‌ها به هم چسبیده و یک «دشت آبرفتی» را می‌سازند.
واژه شناسی:
آبرُفت در زمین‌شناسی به مواد آواری سستی که توسط رود یا آبهای جاری دیگر نهشته شده باشد گفته می‌شود. آبرفت به طور معمول از مواد و ذرات گوناگونی، از ذرات ریز گل و لای و خاک رس، تا ذرات درشت تر شن و ماسه و سنگریزه تشکیل شده‌است.
فراوان‌ترین آبرفتهای رودخانه‌ای:
ماسه‌ها و لایها فراوان‌ترین آبرفتهای رودخانه‌ای هستند و معمولا در مراحل نهایی رشد یک دره به صورت رسوبات بستر رود ، رسوبات مئاندری ، رسوبات حاشیه مسیر و پادگانه‌ها دره را پر می‌کنند. این رسوبات معمولا بطور عادی تحکیم یافته‌اند. در مواردی مانند پایین رفتن سطح ایستابی ، ممکن است این آبرفتها تا حدی متراکم شده باشند. نفوذ‌پذیری این رسوبات ، مخصوصا در جهت افقی می‌تواند زیاد باشد. در دشتهای سیلابی و بطور کلی هر جا که ماسه و لای فراوان است، فشار بین منفذی بالایی که در زمان سیلاب ایجاد می‌شود، اغلب باعث ناپایداری و گسیختگی بندهایی که جهت کنترل سیلاب ساخته شده‌اند، می‌گردد.
رسها در آبرفت ها:
رسها در بخشهای جوان رود یافت نمی‌شوند. در دشتهای سیلابی نیز رسها بصورت لای رسدار یافت می‌شود که معرف رسوب گذاری در خارج از مسیر اصلی و در خلال طغیان است. رسها همچنین در دریاچه‌های نعل اسبی ، که بخشهای جدا مانده مئاندرها هستند، یا در باتلاقها بر جای گذارده می‌شوند. رسها بر اثر خشک شدن منقبض شده و حالتی پیش تنیده به خود می‌گیرند، با این حال عمدتا به صورت موادی نرم هستند. در باتلاقها ، رسها معمولا به صورت بین لایه‌ای بالای ماسه و بقایای ریشه گیاهان دیده می‌شوند.
خلیج‌های دهانه‌ای:
در جاهایی که رود به محیطهای پر انرژی وارد می‌شود، اثر امواج ، جزر و مد و جریانها ، رسوبات را می‌پراکند و به این ترتیب دلتایی بوجود نمی‌آید. در مواردی که سطح آب بالا بیاید، آن گونه که پس از ذوب یخچالها دیده می‌شود، یا زمین ساحل به دلیلی فرونشیند، دریا به داخل دره‌ای که رود قبلا حفر نموده، پیشروی می‌کند و یک «خلیج دهانه» تشکیل می‌شود. ویژگی مهم این مناطق رسوب مواد جوانتر به روی سازندهای به مراتب قدیمی‌تر است. آبرفتهای زیرین معمولا مخلوطی از شن و ماسه درشت است که با کاهش عمق ریزدانه‌تر می‌شوند. به روی خاکهای دانه‌ای در این نواحی رسهای نرم که به سمت بالا به خاکهای آلی تبدیل شده و معمولا میان لایه‌هایی از ماسه و لای دارند، بر جای گذاشته می‌شود.
رسوبات ساحلی:
صرف‌نظر از محل ورود رودخانه به دریا ، در بخشهای دیگر ساحل نیز رسوب گذاری یا فرسایش انجام می‌شود. بطور کلی سواحل پایین رونده معمولا رسوبگذار و سواحل بالارونده (پایین رفتن سطح آب) معمولا فرسایشی هستند. حرکت پیاپی و رفت و برگشتی امواج در سواحل باعث ایجاد تپه‌های ماسه‌ای به موازات ساحل می‌شود که از رسوبات دانه‌ای درست شده‌اند. این رسوبات کاملا جور شده ، نیمه متراکم یا متراکم و معمولا عاری از ذرات ریزند. در مواردی لایه‌های شن نیز در بین ماسه‌ها دیده می‌شود. به این اشکال سواحل سدی گفته می‌شود.
منشا رسوبات در محیطهای دریایی ممکن است رسوبات حمل شده از خشکی توسط رودها ، یخچالها ، باد و گسیختگی دامنه‌های مشرف به سواحل بوده، یا اینکه حاصل رسوب شیمیایی از آب دریا ، یا باقیمانده پیکر موجودات دریایی باشد. بطور کلی با دور شدن از ساحل مقدار رسوبات آورده شده از خشکی کمتر و اندازه دانه‌های رسوبات ریزتر می‌شود و در مقابل بر مقدار رسوبات دریایی افزوده می‌شود.
